UYKU SIRASINDA “KARABASAN” GELMESİ OLARAK BİLİNEN ŞEY ASLINDA NEDİR?
İsviçreli ressam Johann Heinrich Füssli’ye ait “The Nightmare” adlı tablo, derin bir uykuda olan kadını ve o sırada göğsüne oturan korkutucu bir maymunu göstermektedir. Bazıları tablonun karabasan olarak bilinen olayı tasvir ettiği düşünmektedir.
Uykuya daldıktan ya da uyandıktan hemen sonra bilincin olmasına rağmen hareket edememe, bedende baskı ve boğulma hissetme ile ortaya çıkan ve halk arasında “karabasan gelmesi” şeklinde yorumlanan durum, tıbbi literatürde “uyku felci” olarak tanımlanmaktadır. Uyku felci, oldukça canlı rüyaların görüldüğü ve kasların bu esnada tamamen gevşemiş olduğu REM uykusuna girerken ya da bu uyku aşamasından çıkarken görülür. Uykunun REM aşamasında yaşanan kısa süreli felç hali uyanıklık sırasında da birkaç saniye ya da dakika devam eder. Bilinç tamamen açık olsa da kişinin hareket etmesi ve konuşması mümkün değildir (American Academy of Sleep Medicine, 2020).
Uyku felcine çeşitli halüsinasyonlar da eşlik edebilmektedir. Bu sırada beden dışı deneyimler (kişinin bedeninden ayrıldığı ve havada uçtuğu gibi) ortaya çıkabilir; çevrede olmayan şeyler görülebilir, işitilebilir ve hissedilebilir. Bunlar genellikle canlı, ayrıntılı ve dehşet verici nitelikte olup ortamda kötücül bir şeyin bulunduğu duygusu vererek kişiyi çaresiz hissettirir. Bunları deneyimleyen kişi bağırmak istese de bağıramaz çünkü vücudu REM uykusunun kontrolü altında olduğu için felç geçirmiş haldedir. Yaşanan süreç çoğu kez bir müdahale olmadan kendi kendine son bulsa da bazen başka birinin dokunması ya da seslenmesi ile de sonlanabilir (American Academy of Sleep Medicine, 2020; Sacks, 2020).
Uyku felci, başta narkolepsi (ani uyku atakları) olmak üzere diğer uyku bozukluklarına eşlik edebilmektedir. Bunun yanında ilaç kullanımı, madde bağımlılığı, uykusuzluk ve stres gibi faktörler de uyku felcine neden olabilmektedir (American Academy of Sleep Medicine, 2020; Sacks, 2020; Stanford Health Care, t.y.).
Ünlü nörolog Oliver Sacks, Halüsinasyonlar (Hallucinations) adlı kitabında narkolepsi hastası olan kişilerin uyku felci deneyimlerini şöyle aktarıyor:
“…sanki biri sırtıma oturdu, üzerimden bastırarak yatağa gömülmeme neden oluyordu… Sırtımdaki ağırlık arttıkça artıyordu, hala hareket edemiyordum…”
“Bedenimin yatağımın ayakucu tarafından tavana doğru yükseldiğini sandığım bir halüsinasyon yaşadım, sonra birden bedenim zeminin içinden geçerek evin birinci katına, oradan da bodrum katına düştü…”
“Bazen tavanımın devasa çıyanlar ya da tırtıllarla kaynadığını görürdüm… En kötüsüyse göğsümde bir örümcek olduğu halüsinasyonunu yaşadığım zamandı. Kıpırdayamıyordum. Çığlık atmaya çalışıyordum.”
Hazırlayan: Psikoloji Öğrencisi Özge İlhan
KAYNAKÇA
Hershner, S. & Morse, A. M. (2020, Ağustos). Sleep paralysis. American Academy of Sleep Medicine. https://sleepeducation.org/sleep-disorders/sleep-paralysis/
Stanford Health Care. (t.y.). Sleep paralysis. https://stanfordhealthcare.org/medical-conditions/sleep/nighttime-sleep-behaviors/sleep-paralysis.html
Sacks, O. (2020). Halüsinasyonlar. Yapı Kredi Yayınları.
