Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu (DEHB); dikkatsizlik, hiperaktivite ve dürtüsellik alt tiplerinden oluşan ve çocukluk çağında en yaygın görülen nörogelişimsel bozukluklardan birisidir. Dürtüsellik, kişinin sonunu düşünmeden hareket etmesi ve bu anlamda kendisini kontrol etmekte güçlük çekmesidir. Bu durum anında ödül alma için duyulan arzudan ya da hazzı geciktirmemeye yönelik istekten kaynaklanabilmektedir. Dürtüsel bir kişi, uzun vadeli sonuçlarını düşünmeden eylemlerde bulunabilir. Dürtüselliği baskın olan bir çocuğun sıklıkla ortama uygun olmayan bir şeyler söylemesi ya da bir topun peşinden nereye gittiğini bilmeden koşması beklendik durumlardır (Belsky, t.y.; National Institute of Mental Health, 2021).
DEHB olan ve olmayan kişilerin beyin yapıları ve işleyişleri arasında belirgin farklılıklar bulunmaktadır. Çalışmalarda ön lobun (prefrontal korteks), özellikle sağ yarım küresindeki zayıf nöral devre aktivasyonu ile DEHB arasında ilişki bulunmuştur. Beynin dikkat, davranış ve duygu düzenlemeden sorumlu olan prefrontal korteksin özellikle sağ yarım küresi, gelecekteki eylemlerin planlanması ve uygun olmayan tepkilerin engellenmesi için özelleşmiş davranış kontrol mekanizması şeklinde çalışmaktadır. DEHB’li kişilerde bu bölge ile buraya bağlı davranışsal inhibisyonla ilişkili diğer alanların da hacminin azaldığına dair görüntüleme çalışmaları mevcuttur (Arnsten, 2009).
Dürtüsel olan her çocuk kendisini farklı şekillerde ifade edebilse de genel olarak sıklıkla şu tür davranışlarda bulunabilirler (Brice, 2019; Otsimo Editorial Team, 2018):
Söz kesme: Yapmak istediği davranışı ya da sözü anında gerçekleştirmek için başkalarının sohbetini keserek araya girmeye çalışıyor gibi gözükebilir.
Tahammülsüzlük: Beklemek onlar için çok zordur. Sabırsız olan bu çocukların sırada beklmesi ya da söz alarak konuşması oldukça güçtür.
Uygun olmayan iletişim şekilleri: Dürtüsel bir çocuk uygunsuz zamanlarda konuşabilir, gülebilir ya da birden sesini yükselterek bağırmaya başlayabilir.
Riskli davranışlarda bulunma: Sonuçlarını düşünmeden tehlikeli girişimlerde bulunabilirler. Örneğin; trafiğe bakmadan caddeye atlamak gibi.
Duygusal patlama: Dürtüsel çocuklar duygularını düzenlemekte zorluk çekebilirler.
Sözlerinin ve davranışlarının diğer insanları nasıl etkilediğinin muhakemesini yapamama: Bu çocuklar neden ve sonuç ilişkisini kavramakta zorlandıkları için dürtüsel davranışlarının çevresi tarafından neden olumsuz olarak karşılandığını anlamakta da güçlük çekebilirler ve bu durum onlara adaletsizmiş gibi bile gelebilir. Bu nedenle çocuklara eylemlerinin bir sonucu olduğu gösterilerek onların davranışları hakkında düşünmelerine ve onları gözden geçirmelerine yardımcı olunmalıdır.
Kurallara uymakta da zorlanabilirler.
Nörogelişimsel bir bozukluk olan DEHB’nin ilgili tedavileri almadan semptomlarının iyileşme ihtimali olmadığı için ebeveynlerin çocuğu disipline etme girişimleri çoğu zaman yanıtsız kalacaktır. Dürtüsellik, çocuğun beynindeki işleyişin bir sonucudur ve bu nedenle de dürtüsel olmak onun için oldukça doğaldır (Velkoff, t.y.). Bu yüzden ebeveynlerin çocukları için farklı yaklaşımları denemesi gerekmektedir. DEHB’li çocukları olan ebeveynlerin, onların ihtiyaçlarını karşılayabileceği bir ortam hazırlamaları, çocuklarının çeşitli alanlarda yaşayabileceği sorunlarla baş etmeleri konusunda fayda sağlamaktadır.
Ayrıca yapılan çalışmalar neurofeedback terapisinin, DEHB ile ilgili dikkatsizlik, hiperaktivite ve dürtüsellik semptomları üzerindeki olumlu etkilerini göstermektedir.
Hazırlayan: Psikoloji Öğrencisi Özge İlhan
Kaynakça:
Arnsten, A. F. (2009). The emerging neurobiology of attention deficit hyperactivity disorder: the key role of the prefrontal association cortex. The Journal of Pediatrics, 154(5).
Belsky, G. (t.y.). Understanding impulsivity in kids. https://www.understood.org/en/articles/understanding-impulsivity
Brice, R. (2019, November 19). A user’s guide: A look at our impulsivity inventory. Healthline. https://www.healthline.com/health/adhd/adhd-impulsivity#1
National Institute of Mental Health. (2021, September). Attention-Deficit/ Hyperactivity Disorder. https://www.nimh.nih.gov/health/topics/attention-deficit-hyperactivity-disorder-adhd
Otsimo Editorial Team. (2018, August 14). Impulsivity and impulsive behavior in children. https://otsimo.com/en/impulsivity-impulsive-behavior-children/
Görsel: <a href=’https://www.freepik.com/photos/kids-paint’>Kids paint photo created by bedneyimages – www.freepik.com</a>
