ÖLEN BİR KİŞİYİ GÖRMEK VEYA SESİNİ DUYMAK NORMAL MİDİR?
Halüsinasyon, herhangi bir dış uyaran olmamasına rağmen inandırıcı bir gerçeklik duygusuna sahip yanlış bir duyusal algı olarak tanımlanabilmektedir. Diğer bir ifadeyle halüsinasyan; dışsal bir gerçeklik mevcut olmadığında ortaya çıkan, diğerlerinin aynı anda algılayamadığı duyumları içermektedir. En yaygın olan halüsinasyonlar işitsel ve görsel nitelikte olsa da diğer duyuları etkileyen halüsinasyonlar da mevcuttur (American Psychological Association, t.y.; Sacks, 2020). Freud (1936) halüsinasyonu, bilinçli olarak zihne giren ama unutulmuş veya bastırılmış travmatik anıların bir ürünü olarak ele almıştır (aktaran Steel, 2015).
Yas, önemli bir kaybın ardından duyulan acı ve bu acıya verilen doğal tepkileri kapsamaktadır (American Psychological Association, t.y.). Yas sürecinde tutku, hırs ve üzüntü gibi içerisinde yoğun duygular barındıran halüsinasyonlar görülebilmektedir. Bu duygular sevilen birinin ölümü, bir uzvun kaybı, zamanın veya mesafenin uzaklaştırdığı kişilere ya da yerlere duyulan özlem olabildiği gibi travmatik deneyimi hatırlatan dehşet ve korku gibi duygular da olabilir. Ayrıca suçluluk duygusu da halüsinasyonları tetikleyebilmektedir (Sacks, 2020).
Kızlarını kaybeden bir anne onların kendisine dokunduğunu hissedebilir ve kokularını duyabilir ya da kişi ölen eşinin ona seslendiğini işitebilir. Ünlü Nörolog Oliver Sacks Halüsinasyonlar isimli kitabında, yakın zamanda sevdiği birini kaybetmiş kişilerin nerdeyse yarısına yakınının kaybettikleri kişilerle ilgili halüsinasyon gördüklerini belirtmiştir. Eşini kaybetmiş yetmişli yaşların başında olan 50 katılımcıyla yapılan bir çalışmada, kişilerin yarısı ölen eşinin varlığını hissettiğini ve yaklaşık üçte biri ise eşini gördüğünü, duyduğunu ve onunla konuştuğunu bildirmiştir. Ölen eşin varlığı kaybın ilk zamanlarında daha çok hissedilse de zaman içerisinde neredeyse aynı şiddette yaşanmaya devam etmiş ve katılımcılar 12 ay geçtikten sonra bile eşlerinin yanında olduğunu hissettiklerini ifade etmişlerdir (Şekil1.). Ayrıca bu kişiler ölen kişiyle konuşmayı, dokunmayı ve varlığını hissetmeyi hoş ve yararlı bir deneyim olarak tanımlamışlardır (Grimby, 1993). Bununla birlikte yas sürecindeki halüsinasyonların ve yanılsamaların evliliğin süresi, evlilikteki mutluluk ve uyuma paralel olarak arttığı gösterilmiştir (Grimby, 1993; Rees,1971). Castelnovo ve diğerleri (2015) de yakınını kaybedenlerin deneyimledikleri halüsinasyonların yaygınlık oranının %30-60 arasında olduğunu bulmuşlardır. Beklenmedik bir şekilde veya travmatik koşullar altındaki kayıp ise bu deneyimlerin daha fazla ortaya çıkmasına neden olabilir. Travmatik kaybın ardından gelen yas sürecinde görülen semptomlar nispeten normal ve beklendik bir kayba göre çok daha yoğun ve uzun süreli ortaya çıkmaktadır (Barlé, 2017).
Şekil1.
Yas halüsinasyonu ve yanılsamalarını deneyimleyen kişiler diğerlerinin kendilerini yargılayacak olmalarından ve bunu zihinsel bir sağlık problemi yaşıyormuş gibi değerlendireceklerinden çekinebilmektedir. Yaşanan bu deneyimlerin yaygınlığının fazla olduğunu ve normal olduğunu bilmek ise bu açıdan oldukça yararlı olacaktır. Bununla birlikte yas süresinin uzaması ve kayıpla başa çıkmada zorluklar yaşanması halinde bir uzmandan destek alınması önerilmektedir.
Hazırlayan: Psikoloji Öğrencisi Özge İlhan
Kaynakça
American Psychological Association. (t.y.). Hallucination. APA Dictionary of Psychology içinde. https://dictionary.apa.org/hallucination adresinden 25 Nisan 2022 tarihinde alınmıştır.
American Psychological Association. (t.y.). Mourning. APA Dictionary of Psychology içinde. https://dictionary.apa.org/mourning adresinden 25 Nisan 2022 tarihinde alınmıştır.
Barlé, N., Wortman, C. B., & Latack, J. A. (2017). Traumatic bereavement: Basic research and clinical implications. Journal of Psychotherapy Integration, 27(2), 127.
Castelnovo, A., Cavallotti, S., Gambini, O., & D’Agostino, A. (2015). Post-bereavement hallucinatory experiences: A critical overview of population and clinical studies. Journal of affective disorders, 186, 266-274.
Grimby, A. (1993). Bereavement among elderly people: Grief reactions, post‐bereavement hallucinations and quality of life. Acta Psychiatrica Scandinavica, 87(1), 72-80.
Rees, W. D. (1971). The hallucinations of widowhood. Br Med J, 4(5778), 37-41.
Sacks, O. (2020). Halüsinasyonlar. Yapı Kredi Yayınları.
Steel, C. (2015). Hallucinations as a trauma-based memory: implications for psychological interventions. Frontiers in Psychology, 6, 1262
Görsel: <a href=’https://www.freepik.com/vectors/botanical-drawing’>Botanical drawing vector created by rawpixel.com – www.freepik.com</a>
