ÖLÜMLE YÜZLEŞMEK
KUBLER-ROSS’UN ÖLÜM EVRELERİ
Psikiyatrist Elisabeth Kübler Ross, tedavisi olmayan bir hastalık teşhisi konanlar ile yaptığı görüşmeler sonucunda ölümle yüzleşirken belli bir sürecin yaşandığını gözlemlemiş ve beş aşamalı bir model geliştirmiştir. Buna göre ölmekte olan insanların düşünce ve davranışları 5 evreden geçmektedir: İnkâr, öfke, pazarlık, depresyon ve kabullenme. Bu model günümüzde kimileri tarafından kayba karşı yaşanılan yas sürecinin de beş evresi olarak bilinmektedir.
- Evre: İnkar
“Bu benim başıma gelmiş olamaz, imkansız.”
Ölümcül hastalığa yönelik verilen ilk tepkidir. Bu evrede kişi gerçeği kabul etmeyerek inkar eder. Kübler-Ross’a göre bu genelde geçici bir savunma şeklidir.
- Evre: Öfke
“Neden ben?”, “Neden benim yerime o değil?”
Hastalığa dair farkındalık artar ve kişi inkara daha fazla devam edemeyeceğini anladığında öfke, hiddet ve kıskançlık hissetmeye başlar. Kendi durumuna kıyasla daha avantajlı olan kişilere, örneğin daha sağlıklı olanlara karşı kıskançlık; doktorlara veya ailesine yönelen bir öfke hüküm sürebilir.
- Evre: Pazarlık
“Evet, ben ama…”, “Daha önce doktora gitseydim hastalığım ilerlemezdi.”
Gerçeği değiştirme çabası başlar. Kişi ölümünün bir şekilde geciktirebileceği umudunu taşıyarak buna yönelik düşünce ve davranışlarda bulunur. Genellikle tanrıyla uzlaşma çabasına girilir: “Biraz daha yaşam süresinin karşılığında kendini Tanrı’ya adamak veya tüm ömrünü kiliseye hizmet ederek geçireceğine dair söz vermek” gibi.
- Evre: Depresyon
Pazarlık artık bir seçenek değildir ve gerçeklik yavaş yavaş kabul edilmeye başlanır. Depresyon süreci, keder ve umutsuzluk yaşanabilir. Kübler-Ross, bu evrede olan ölümcül bir hastayı neşelendirmeye çalışmanın yanlış olduğunu; kederini ifade etmesine izin verildiğinde hastanın durumu daha kolay kabullenebileceğini ifade etmiştir.
- Evre: Kabullenme
Kişi artık hastalığının ciddiyetini kabullenmiştir ve istirahate çekilmiştir. Bu evre kişi tarafından ölümden önceki son dinlenme dönemi olarak görülebilir. Keder ve üzüntü devam edebilir ancak huzur duygusunun da geliştiği evredir.
Bazıları bu evrelerin sıralı bir şekilde birbirini izlemek zorunda olmadığını; bunun yerine bunların ölüme karşı olası tepkiler olabileceğini kabul etmektedir. Ayrıca herkesin kayba karşı verdiği tepkilerin birbirinden farklı olabileceği ve illaki bu aşamalardan geçmek zorunda olunmadığını da unutmamak önemlidir.
Hazırlayan: Psikoloji Öğrencisi Özge İlhan
KAYNAKÇA
Kübler-Ross, E. (2010). Ölüm ve ölmek üzerine. (E. Uşşaklı, Çev., N. B. Ak, Ed.) (1. baskı). APRIL Yayıncılık.
Santrock, J. W. (2019). Yaşam boyu gelişim. (G. Yüksel, Çev.) (13. baskı). Nobel Yayıncılık
Görsel: <a href=’https://www.freepik.com/vectors/sad-illustration’>Sad illustration vector created by rawpixel.com – www.freepik.com</a>
