BAĞIMLILIK TEDAVİSİNDE NEUROFEEDBACK
Biyopsikososyal bir sorun olan bağımlılık; beyin üzerindeki olumsuz etkileri nedeniyle kronikleşmesi ve kişilerin hem psikolojik hem de fizyolojik olarak gördükleri zararlara rağmen ilgili maddeleri almaya ya da davranışları sürdürmeye devam etmeleri ile karakterizedir (Dehghani-Arani ve diğerleri, 2010; Dehghani-Arani ve diğerleri, 2013; Volkow ve diğerleri, 2003). Depresyon, kaygı ve sosyal işlevselliklerde bozulma gibi çeşitli psikiyatrik bozukluklar bağımlılığa eşlik edebilmektedir (Sokhadze ve diğerleri, 2008).
Bağımlılığın tedavisine bakıldığında ise geleneksel müdahalelerin bazı durumlarda etkisiz ve yetersiz kaldığı görülmektedir (Burkett ve diğerleri, 2005; Luigjes ve diğerleri, 2019). Alkol veya madde kullanım bozuklukları nedeniyle tedavi gören hastaların %40 ile %60’ı tedaviden sonra 1 yıl içinde ilgili maddeleri tekrar kullanmaya başlamışlardır (aktaran McLellan ve diğerleri, 2000). İlgil madde bağımlılığı için tedavi gören hastaların %60’ının bir yıl içinde nüks yaşadıkları ve hatta ilk madde kullanımlarının tedaviden hemen sonra gerçekleştiği görülmüştür (Gossop ve diğerleri, 2002). Farmakolojik tedavinin bağımlılık üzerinde olumlu etkileri gözlense de çeşitli yan etkilere sebep olmakta ve yüksek nüksetme riskini beraberinde taşımaktadır (aktaran Dehghani-Arani ve diğerleri, 2013).
Madde veya madde dışı bağımlılıkların çeşitli EEG anormallikleriyle ilişkili olduğu ve sinir sistemi fonksiyonları üzerinde bozucu etkilere yol açabildiği çalışmalar tarafından gösterilmiştir (aktaran Dehghani-Arani ve diğerleri, 2010; Sokhadze ve diğerleri, 2008). 1980’lerin sonlarında Peniston ve Kulkosky, yirmi yılı aşkın süredir alkol bağımlılığı tanısı almış ve en az dört kez hastaneye yatarak tedavi görmüş kişilere uyguladıkları EEG alfa-teta neurofeedback protokolünde pozitif bulgular bildirmişlerdir. Neurofeedback terapisi alan kişilerin almayanlara göre tedaviden sonra depresyon belirtilerinde azalma olduğu görülmüştür. Ayrıca tedaviden sonraki takip çalışmasında katılımcıların çoğunun alkol kullanmadığı ve nüksün önlendiği bildirilmiştir (Peniston & Kulkosky, 1989). Literatürdeki diğer çalışmalarda da kişilerin psikolojik ve nörofizyolojik değerlendirmelerinde iyileşme; madde kullanma isteklerinde azalma ve bununla ilişki olarak tedaviden sonra maddeden uzak durma sürelerinin uzun olması ile neurofeedback terapisinin umut verici göründüğü söylenebilir. (Bodenhamer & Calloway, 2004; Dehghani-Arani ve diğerleri, 2013; Sokhadze ve diğerleri, 2008).
Scott ve diğerleri (2005) tarafından yapılan çalışmada, alkol ve madde kötüye kullanımı tanısıyla yatılı tedavi gören hastalara geleneksel tedavilerine ek olarak haftada 5 gün ikişer seans olmak üzere toplamda 5 hafta boyunca neurofeedback terapisi verilmiştir. Klinik değerlendirmeler sonucunda kişilerin alkol ve madde kullanımlarına eşlik eden psikiyatrik bozukluklardan depresyon, içe dönüklük, şizofreni, konversiyon histeri, hipokondriya ölçümlerinde ve dikkat-dürtüsellik performanslarında önemli düzeyde iyileşmelerin olduğu görülmüştür. Bunlara ek olarak tedavinin ardından yapılan 12 aylık takip çalışmasında neurofeedback terapisi alanların %77’sinin ilgili maddeyi tekrar kullanmadıkları görülürken neurofeedback terapisi almayanlarda bu oran %44 olarak belirtilmiştir.
Arani ve diğerleri (2010) de bağımlılık tedavisi gören madde bağımlısı kişilerin 2 ay süren toplam 30 seans neurofeedback terapisinden sonra madde kullanma isteklerinin azaldığını ve eşlik eden çeşitli psikiyatrik bozuklukların iyileştiğini belirtmişlerdir. Neurofeedback terapisi alanların SCL-90 Psikolojik Belirti Tarama Testi’ndeki kişilerarası duyarlılık, somatizasyon, obsesif-kompulsif, düşmanlık ve psikoz alt ölçek puanlarının terapi almayanlara göre farklılaştığı görülmüştür.
Tüm bunlar göz önüne alındığında bağımlılığın tedavisinde nörofizyolojik ve psikolojik yaklaşımın bir arada kullanılması gerektiği açıktır (Deghani-Arani ve diğerleri, 2013). Bulgular EEG neurofeedback terapisinin yardımcı bir tedavi olarak etkinliğini şu anlık desteklemekte olup yapılacak diğer kontrollü çalışmalara da ihtiyaç duyulmaktadır.
Kaynakça
Burkett, V. S., Cummins, J. M., Dickson, R. M., & Skolnick, M. (2005). An open clinical trial utilizing real-time EEG operant conditioning as an adjunctive therapy in the treatment of crack cocaine dependence. Journal of Neurotherapy, 9(2), 27-47.
Dehghani-Arani, F., Rostami, R., & Nadali, H. (2013). Neurofeedback training for opiate addiction: improvement of mental health and craving. Applied Psychophysiology and Biofeedback, 38(2), 133-141.
Dehghani-Arani, F., Rostami, R., & Nostratabadi, M. (2010). Effectiveness of neurofeedback training as a treatment for opioid-dependent patients. Clinical EEG and Neuroscience, 41(3), 170-177.
Gossop, M., Stewart, D., Browne, N., & Marsden, J. (2002). Factors associated with abstinence, lapse or relapse to heroin use after residential treatment: protective effect of coping responses. Addiction, 97(10), 1259–1267.
Luigjes, J., Segrave, R., de Joode, N., Figee, M., & Denys, D. (2019). Efficacy of invasive and non-invasive brain modulation interventions for addiction. Neuropsychology Review, 29(1), 116-138.
McLellan, A. T., Lewis, D. C., O’brien, C. P., & Kleber, H. D. (2000). Drug dependence, a chronic medical illness: implications for treatment, insurance, and outcomes evaluation. Jama, 284(13), 1689-1695.
Peniston, E. G., & Kulkosky, P. J. (1989). Alpha-theta brainwave training and beta-endorphin levels in alcoholics. Alcoholism: Clinical and Experimental Research, 13(2), 271–279.
Scott, W. C., Kaiser, D., Othmer, S., & Sideroff, S. I. (2005). Effects of an EEG biofeedback protocol on a mixed substance abusing population. The American Journal of Drug and Alcohol Abuse, 3, 1455–1469.
Sokhadze, T. M., Cannon, R. L., & Trudeau, D. L. (2008). EEG Biofeedback as a treatment for substance use disorders: Review, rating of efficacy, and recommendations for further research. Applied Psychophysiology and Biofeedback, 33(1), 1–28.
Volkow, N. D., Fowler, J. S., & Wang, G. J. (2003). The addicted human brain: insights from imaging studies. The Journal of clinical investigation, 111(10), 1444-1451.
Hazırlayan: Psikoloji Öğrencisi Özge İlhan
