KODLAMA ve BELLEK
Hazırlayan: Psikolog Asel Yıldız
Kazanılan bilgi ve becerilerin, önceki yaşantı ve deneyimlerin saklanması ve gerektiğinde yeniden canlandırılması yetisine bellek denir.
Bellekle ilgili hasarlar hayat koşullarını bir hayli etkilemekte olup farklı sebeplerden kaynaklanabilir. Bunlardan bazıları şunlardır; kafa travmaları, alzhemier, korsakoff sendromu, psikojenik amnezi… Özellikle beyin hasarı olan bireylerle yürütülmüş olan çalışmalar bellekle ilgili bilgilerin test edilmesi ve bellekle ilgili yeni bilgiler elde edilmesi büyük için önem taşımaktadır.
Medyal temporal lobların bellekle ilgili önemli rolleri olduğu bilinmekle birlikte beyinde, farklı bellek tipleri için farklı yapılar bulunmaktadır; bu yapılar beyinde yaygın bir şekilde dağılmış durumdadır. Anıların da beyinde dağınık bir şekilde depolandığı bilinmektedir. Ayrıca Fuster (1997), belleğin kortikal sistemlerin özelliklerini yansıttığını belirtir. Algı, tanıma, dil, planlama, problem çözme, karar verme gibi yüksek nöral fonksiyonlar ile bellek birlikte çalışmaktadır (Başar ve ark. 2000).
Kuramsal Yaklaşımlar
Bellekle ilgili farklı kuramsal yaklaşımlar vardır. Bu yaklaşımlar daha çok bilişsel psikoloji ile ortaya çıkmakla beraber nöropsikoloji; farklı bellek bileşenlerinin farklı beyin alanlarıyla ilişkili olduğunu göstererek beyin ile davranış ilişkisine dikkat çekmiştir (Terry, 2009).
Çoklu bellek sistemleri yaklaşımına göre bellek farklı tür ve bölümleri açısından ele alınarak bir bütün olarak değil bileşenlerine ayrılarak daha iyi açıklanabilir.
| Belleğin bileşenleri |
| -Kısa süreli bellek
-Uzun süreli bellek -Epizodik -Semantik -İşlemsel -Hazırlama |
Kısa süreli bellek ve uzun süreli bellek Atkinson ve Schiffrin (1968) tarafından kuramsallaştırılmış iki ayrı bellek sistemidir. Uzun süreli bellekteki hatıralar daha kalıcı iken kısa süreli bellekteki bilgiler yaklaşık 15-30 dakika süreyle korunur ( Terry, 2009).
-Açık bellek, bilinçli farkındalıkla öğrenme ve hatırlama olarak açıklanırken; örtük bellek kısaca farkına varmadan öğrenme ve hatırlama olarak açıklanır.
- Epizodik bellek, bireyin yaşamındaki belli olaylarla ilgili bellek olarak açıklanır. Yani belli bir zamanda ve yerde meydana gelmiş bilginin hatırlanmasıdır (Terry, 2009). İşe başladığınız ilk günü hatırlamak epizodik belleğe bir örnek olarak verilebilir.
- Semantik bellek, genel-geçer bilgilerle ilgili bellektir. Örnek olarak dünyanın yuvarlak olduğunu bilmek verilebilir.
Epizodik ve semantik belleğin ayrımı çeşitli amnezi türleri ile açıklanabilir. Schacter (1983) tarafından bir alzheimer hastasının epizodik belleğinin bozulduğu fakat semantik belleğinin korunduğu aktarılmıştır (Terry, 2009).
Çalışma Belleği Modeli (Baddeley & Hitch, 1974)
Atkinson and Shiffrin (1968) tarafından öne sürülen KSB ve USB modeli yerine Baddeley, uzun süreli belleğin ve kısa süreli belleğin bazı kısımlarını içeren ortak bir bellek sistemi olan çalışma belleği modelini önermiştir.
Prefrontal korteks ile ilişkilendirilen çalışma belleğindeki bozukluklar tipik olarak dikkatle ilgili süreçler ya da kısa süreli bellek işlevleri gibi diğer bilişsel becerilerdeki bozukluklarla ilişkilidir (YuLeung To ve ark., 2016).
Neurofeedback ve Bellek
Neurofeedback eğitiminin bellek üzerindeki olumlu etkileri çalışmalarla desteklenmektedir.
Öğrenme bozukluğu olan çocuklarla yapılan bir çalışmada (Becerra ve ark. 2006) neurofeedback uygulanan çocukların, belleklerinde gelişme olduğunu bulgulanmıştır.
Yine başka bir öğrenme bozukluğu olan çocuklarla yapılan çalışma kapsamında (Fernandez ve ark. 2016) ebeyevnlerle yapılan nitel görüşmelerde çocukların belleklerinde olumlu artışlar olduğu bulgulanmıştır.
Neurofeedback eğitiminin çalışma belleği performansı üzerine etkisini gösteren bir başka çalışmada ise (Escolano ve ark. 2011) neurofeedback eğitimi alan grubun çalışma belleği testinden daha yüksek puanlar aldıkları bulgulanmıştır.
Kodlama
Belleğin aşamalarına göre kodlama, bilginin kazanımına, bir bellek izinin ilk oluşumuna karşılık gelmektedir (Terry, 2016).
| Belleğin aşamaları |
| -Kodlama
-Depolama -Geri getirme |
Size içinde bazı kelimelerin yazılı olduğu bir kağıt verilip ezberlemeniz istenirse bu; kelimelerin beyninize konulmasını gerektiren bellek kodlama görevidir. Bu kelimeleri hatırlamanız istendiğinde ise bu; bellekteki kelimeleri geri getirmeyi hedefleyen bir bellek hatırlama görevidir. Nyberg Cabeza ve Tulving (1996) çalışmasında kodlama kısmında beynin sol ön tarafının; hatırlama kısmında ise beynin sağ ön tarafının daha aktif olduğunu bulgulanmıştır.
Kodlama, depolama ve geri getirme aşamalarını birbirinden keskin sınırlarla ayırmak çok mümkün değildir.
KAYNAK
Atkinson, R.C. & Shiffrin, R.M. (1968). Human memory: a proposed system and its control processes. In K.W. Spence & J.T. Spence (Eds.), The psychology of learning and motivation: Advances in research and theory. (2). New York: Academic Press. Pp. 89–195.
Başar, E., Başar-Eroğlu, C., Karakaş, S., & Schürmann, M. (2000). Brain oscillations in perception and memory. International Journal of Psychophysiology, 35(2), 95-124.
Baddeley, A.D. & Hitch, G.J. (1974). Working memory. In G.H. Bower (Ed.), The psychology of learning and motivation: Advances in re-search and theory, 8. (pp. 742–775). New York: Academic Press.
Becerra, J., Fernandez, T., Harmony, T., Caballero, M. I., Garcia, F., FernandezBouzas, A., Santiago Rodriguez, E., Prado-Alcalá, R.A. (2006) “Follow-up study of Learning Disabled children treated with Neurofeedback or placebo.” Clinical EEG & Neuroscience, 37 (3), 198–203.
Escolano, C., Aguilar, M., & Minguez, J. (2011, August30-September 3). EEG-based upper alpha neurofeedbak training improves working memory performance. 33rd Annual International Conference of the IEEE EMBS, Boston, MA, 2327–2330.
Fernández, T., Bosch-Bayard, J., Harmony, T., Caballero, M. I., Díaz-Comas, L., Galán, L., et al. (2016). Neurofeedback in learning disabled children: visual versus auditory reinforcement. Appl. Psychophysiol. Biofeedback 41, 27–37.
Fuster, J.M., 1997. Network memory. Trends Neurosci. 20, 451-459.
Kalat, J.W. (2013).Biological Psychology (11th ed.). Belmont: Wadsworth.
Nyberg, L., Cabeza, R., & Tulving, E. (1996). PET studies of encoding and retrieval: The HERA model. Psychonomic Bullettin & Review, 3, 135-148.
Pinel, J.P. J. (2011). Biopsychology (8th ed.). Boston: Pearson Education, Inc.
Terry, W.S. (2011). Öğrenme ve Bellek. (Çev. Ed. B. Cangöz) (2. Baskı). Ankara: ANI Yayıncılık. (Orijinal eserin yayın tarihi 2009).
Thornton, K. (2000). Improvement/rehabilitation of memory functioning with neurotherapy/QEEG biofeedback. Journal of Head Trauma Rehabilitation, 15 (6), 1285-1296.
YuLeung To, E., Abbott, K., Foster, D. S., and Helmer, D. A. (2016). Working memory and neurofeedback. Appl. Neuropsychol. Child 5, 214–222
